Çocukluk Obezitesinde Yeni Görüşler

Obezite en sık görülen beslenme hastalığıdır. Çocukluk çağı obezitesi tip2 diyabete, hipertansiyona, hiperlipidemiye, böbrek ve karaciğer hastalığına, üreme sistem bozukluklarına, kalp-damar hastalıklarına zemin hazırlar. Erişkin yaşlarda da obeziteyle sonlanabilir.

Çocuk, harcadığından fazla enerji alırsa yağ birikimi olur. Bu ya yüksek kalorili besin tüketilmesinden ya da kalorinin yakılamamasından olur. Tiroid bezinin az çalışması, büyüme hormon eksikliği gibi bazı durumlar enerji kullanımını azaltarak obeziteye yol açarken, Cushing Sendromu, Prader-Willi Sendromu, ilaca bağlı obezite ve iştahı kontrol eden genlerde mutasyonlar da enerji alımını artırarak obeziteye neden olabilir. Ancak birçok çocukta obezitenin asıl nedeni ailenin yeme alışkanlıklarındaki hatalar ve çocuğun fiziksel aktivitesinin azlığıdır.

Çocukta kilo arttıkça vücutta yağlanma da artar. İnsülin hormonu bunu kompanse edebilmek için giderek artar ve “insülin rezistansı” denilen durum gelişir. Bu da şekerin (glukoz) uygun şekilde tolere edilmemesine ve trigliseridde artışa yol açar. İyi huylu kolesterol (HDL) düşer, bu da koroner arter hastalığına zemin hazırlar. Hipertansiyon ve tip2 diyabet riski artarken, insülin düzeyi ve IGF1 denen madde yükselir.

Bu metabolik olaylar sırasında, şişman kızların bir kısmında androjen hormonunun aşırı artışıyla polikistik over sendromu gelişebilir, aşırı kıllanma görülebilir. Erkek çocukta da memeler büyüyebilir. Obez çocukta ayrıca kolesistit, safra taşı, kafa içi basınç artışı, başağrısı, uyku bozuklukları veya uyku apnesi görülebilir. Kalça ekleminde aşırı kilo nedeniyle kaymalar, ortopedik sorunlar olabilir. Çocuk sosyal olarak da mutsuzdur. Arkadaş bulmakta zorlanır, okulda alaya maruz kalır. Bu nedenle okuldan soğuyabilir, okul devamsızlığı başlayabilir.

Obez bir çocukta aşırı su içme ve sık ve bol idrar yapma varsa diyabet yönünden dikkatli olmalıdır. Birçok obez çocuk ergenliğe erken girer. Hormon eksikliğine bağlı obezitelerde ise puberte gecikir.

YAĞ DOKUSU

Yağ dokusu eskiden sanıldığı gibi sadece enerji depolayan bir hücreler topluluğu değil, endokrin ve parakrin bir organ gibi çalışan bir dokudur. Endokrin bir organ derken, yağ dokusundan hormon salgılandığı ve bunun kan yoluyla uzak organlara ulaşabildiği vurgulanmaktadır. Yağ dokusu parakrin bir organdır denildiğinde ise, yağ hücrelerinin kendisine komşu hücrelere etki ettiği kastedilmektedir. Yağ dokusu leptin ve adiposin denilen hormonları salgılar. Leptin, vücuttaki enerji depolanmasını beyne (hipotalamusa) haber veren hormondur.

Yağlanma artınca, yağ hücreleri etraftaki komşu hücreleri etkiler ve onlardan “sitokin” denen maddeler salgılanır. Bu maddeler damar yaşlanması ve damar zedelenmesinde esas etkiyi yaparlar. Obezite ne kadar uzun sürerse, damar zedelenmesi de o kadar uzun süreli olur. Çocuk obezitesinde en önemli noktalardan biri budur.

İNSÜLİN DİRENCİ VE TİP2 DİYABET

Son yıllarda insülin direnci, tip2 diyabet sözcükleri de sık telaffuz edilen kelimeler… İnsülin, kan şekerini algılayan, pankreasın beta hücrelerinden salgılanan bir hormondur. Kan şekeri yükselince, insülin salgılanıp kandaki şeker hücre içine sokulur. Bir süre sonra hücre, içine giren şekerden doygun hale gelir ve içine daha fazla şeker istemez. Bu durumda hücre, kendini çeviren zardaki insülini bağlamakla görevli fonksiyonel parçaları, yani reseptörleri, içine çeker, yani sayısını azaltır. Ama şeker düzeyi arttıkça pankreas beta hücrelerinin uyarılması ve buna bağlı olarak insülin salgılanması devam eder. Yani çocuk yedikçe insülin artar, insülin arttıkça da iştahı artıp yemeye devam eder.

Bu arada hücre içindeki fazla enerjiler yağ yapımına dönüşür. Yağ dokusunu oluşturan hücreler sayı olarak artarken hacim olarak da büyürler. Artan iştahı azaltmak için leptin salgılanır ama bir süre sonra leptin de etkisini kaybeder ve doygunluk hissi sağlayamaz. Leptinin bir görevi de çocuğun ergenliğe girişine yardımcı olmaktır. Obez çocukta leptin yüksek düzeyde olduğundan birçok çocuk ergenliğe erken girer.

Bu nedenle erken puberte de çocukluk çağı obezitesinin bir yan etkisi olarak görülür. Bu kadar yoğun metabolik değişiklikleri ve gelecekteki organ fonksiyon bozukluklarını önlemek için alınacak son derece basit birkaç tedbir mevcuttur:

• Bebekleri anne sütüyle beslemek
• Ailede sağlıklı bir yemek düzeni sağlamak
• Bol sebze ve meyve yemek
• Spor yapmak